Sukienka prawem chroniona (znak towarowy)
Każdy z nas zetknął się z sytuacją, w której sukienka czy buty danego producenta pojawiają się w niemal niezmienionej formie u konkurencji. Również młodzi projektanci często spotykają na ulicach produkty uszyte według wymyślonych przez nich wzorów. Pojawia się wówczas pytanie, czy mamy do czynienia z naruszeniem praw. Jeśli tak, to w jaki sposób te prawa chronić?
Tekst: Justyna Stefańczyk-Kaczmarzyk (Radca Prawny w kancelarii KONDRAT)
Odpowiedzi na te pytania z pewnością należy szukać w prawie autorskim, które w polskim porządku prawnym uregulowane jest w ustawie z 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Prawo autorskie chroni utwory – nie nośniki materialne, na których utwory te zostały utrwalone, takie jak np. tkanina, drewno, płótno etc., ale dobra niematerialne. Utwór to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Tylko wtedy, kiedy stworzone przez nas dzieło będzie spełniało przesłanki wskazane w tej definicji, można będzie uznać je za utwór, a my będziemy mogli powoływać się na nasze prawo autorskie do tego dzieła.
Utwór czy nie utwór?
Ustalenie tego, czy nasze dzieło jest utworem, nie jest łatwe. Najważniejsze i jednocześnie najtrudniejsze do ustalenia są przesłanki tzw. twórczości oraz indywidualności. Pierwsza z nich oznacza w dużym skrócie, że nasze dzieło stanowi subiektywnie nowy wytwór intelektu. Drugą można badać poprzez tzw. cechę statystycznej jednorodzajowości, co sprowadza się do ustalenia, czy statystycznie prawdopodobne jest, by inna osoba osiągnęła identyczny lub bardzo zbliżony wynik. Oczywiste jest, że nie każdy wytwór z obszaru mody będzie utworem. Jest to jedna z okoliczności, która powoduje, że przypadki procesów sądowych dotyczących naruszenia praw autorskich w obszarze wzornictwa odzieżowego nie są zbyt częste.
Każda sytuacja będzie wymagała indywidualnej analizy. Bez znaczenia dla kwalifikacji danego dzieła jako utworu są: jego wartość, przeznaczenie czy sposób wyrażenia. Dzieła bezwartościowe również mogą podlegać ochronie.
Należy pamiętać, że nie są chronione prawem autorskim odkrycia, idee, procedury, metody czy zasady działania. Wbrew obiegowym opiniom pomysły nie podlegają ochronie prawnoautorskiej.
Jeśli nasze dzieło jest utworem w rozumieniu wskazanej ustawy, to przyznana na jej podstawie ochrona przysługuje twórcy już z chwilą ustalenia utworu, niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności, np. rejestracji czy uiszczenia opłat.
Do powstania ochrony prawnoautorskiej na podstawie polskiej ustawy nie jest wymagane oznaczanie dzieł znaczkiem „C”.
Osobiste, majątkowe
Na prawo autorskie w polskiej ustawie składają się dwa rodzaje praw: prawa autorskie osobiste oraz prawa autorskie majątkowe. Te pierwsze powstają zawsze na rzecz twórcy i nie można ich przenieść albo się ich zrzec. Drugie też powstają na rzecz twórcy. Są jednak pewne wyjątki od tej zasady.
Podlegają one obrotowi, czyli np. można je przenieść. Autorskie prawa osobiste są nieograniczone w czasie, co oznacza, że trwają bezterminowo, natomiast autorskie prawa majątkowe wygasają z upływem 70 lat liczonych od śmierci twórcy. Autorskie prawa osobiste przyznają twórcy uprawnienie m.in. do ochrony przed przypisywaniem sobie autorstwa przez osobę nieuprawnioną, do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępnienia go anonimowo, zakazywania wprowadzania zmian w utworze bez uprzedniej zgody twórcy, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Natomiast prawa autorskie majątkowe to wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia z dzieła.
Tylko osoba, której przysługują prawa autorskie majątkowe, może zwielokrotniać utwór, tj. tworzyć jego kolejne egzemplarze czy wprowadzać je do obrotu (np. sprzedawać). Zatem jeśli dany producent chciałby skorzystać z możliwości produkcji np. sukienek według wzoru danego twórcy (o ile wzory tych sukienek są utworami w rozumieniu ustawy), to musi nabyć prawo autorskie majątkowe od osoby uprawnionej do tego utworu lub uzyskać jej zgodę na produkcję i sprzedaż na podstawie tzw. umowy licencyjnej. W przeciwnym razie dopuści się naruszenia praw do utworu.
Sukienka inspirowana sukienką
Warto zwrócić uwagę na jeszcze dwa pojęcia, które dotyczą praw autorskich, a które mogą mieć istotne znaczenie dla tzw. branży modowej, a mianowicie na inspirację oraz opracowanie. Zarówno stworzenie, jak i rozpowszechnianie utworów inspirowanych cudzym dziełem nie wymagają zgody twórcy tego dzieła. Inna sytuacja występuje w odniesieniu do tzw. opracowań, za które ustawa wprost uznaje np. tłumaczenie, przeróbkę czy adaptację. Sporządzenie opracowania jest dozwolone i takie działanie nie stanowi naruszenia cudzych praw. Natomiast korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowania wymaga już zgody twórcy dzieła pierwotnego. Na egzemplarzach opracowania należy też, w przeciwieństwie do dzieł inspirowanych, wymienić twórcę dzieła pierwotnego.
Granica między tymi dwoma pojęciami, mimo że niezwykle ważna (może decydować o fakcie naruszenia cudzych praw), jest niejednoznaczna. W orzecznictwie przyjmuje się, że dzieło inspirowane to takie dzieło, do którego powstania inny utwór dał jedynie „podnietę”. Natomiast opracowanie polega na przejęciu elementów twórczych z pierwszego dzieła oraz dodaniu własnych, przy czym udział tych pierwszych jest decydujący. Ustalenie, czy wzór sukienki podobny do takiej uszytej według wzoru innego projektanta jest tylko inspiracją, czy już opracowaniem, może być w praktyce niezwykle trudne. Dlatego też szeroko opisywane w prasie i budzące spore emocje przypadki rzekomego naruszenia cudzych praw nierzadko są nieuzasadnione. W przypadku ubrań, gdzie zakres swobody twórczej nie jest zbyt rozległy, nawet drobne elementy mogą decydować o tym, że będziemy mieli do czynienia z zupełnie nowym wzorem. Oczywiście bez szczególnego wysiłku można również wskazać przypadki przeciwne.
Wzór przemysłowy
W przypadku naruszenia praw autorskich osoba, której prawa zostały naruszone, może dochodzić ich przed sądem cywilnym, mając do dyspozycji bogaty wachlarz roszczeń, zaczynając od żądania zaniechania naruszeń, na dotkliwych roszczeniach odszkodowawczych kończąc.
Mimo że prawo autorskie powstaje bez konieczności dopełnienia jakichkolwiek formalności, to z uwagi na niejednoznaczność wielu pojęć, które dotyczą tych praw, warto zabezpieczać własne interesy również w inny sposób, a zwłaszcza poprzez dokonanie rejestracji własnych wytworów jako wzorów przemysłowych.
Wzór przemysłowy to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał oraz przez jego ornamentację. Wzór przemysłowy chroni zewnętrzną postać produktu, czyli wygląd, kształty, wzory tkanin etc. Dlatego też doskonale nadaje się do ochrony produktów z branży odzieżowej. By dany wzór zarejestrować jako wzór przemysłowy, musi on posiadać indywidualny charakter i być nowy. Oznacza to, że ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, musi różnić się od ogólnego wrażenia wywołanego przez inny wzór wcześniej już udostępniony publicznie.
Ubrania w UE
By uzyskać ochronę na wzór przemysłowy, musimy dokonać jego rejestracji. Należy pamiętać, że możemy ubiegać się o taką rejestrację w Polskim Urzędzie Patentowym (wówczas dzięki rejestracji uzyskamy ochronę ograniczoną do terytorium Rzeczypospolitej) lub w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante (wtedy na skutek rejestracji tzw. wspólnotowego wzoru uzyskamy ochronę na terenie całej UE). Dzięki temu zdobędziemy wyłączność do danego wzoru. By uzyskać rejestrację, trzeba dokonać zgłoszenia wzoru przemysłowego albo samodzielnie, albo poprzez profesjonalnego pełnomocnika, którym może być jedynie rzecznik patentowy. Okres ochrony wzoru przemysłowego trwa 25 lat od daty jego zgłoszenia i jest podzielony na 5-letnie okresy ochronne. Za każdy z nich należy uiścić odpowiednią opłatę.
Na terenie UE chronione są nie tylko zarejestrowane wzory, lecz również tzw. niezarejestrowane wzory wspólnotowe. Ochrona w odniesieniu do nich powstaje przez udostępnienie publiczne, czyli np. pokazanie na wystawie lub wprowadzenie do obrotu bez jakichkolwiek dodatkowych formalności. Jej okres wynosi 3 lata. Korzystanie z tej ochrony może mieć szczególne znaczenie właśnie w odniesieniu do produktów z dziedziny mody, dla których czas oczekiwania na rejestrację, z uwagi na szybko zmieniające się trendy, może okazać się zbyt długi.
Sukienka prawem chroniona (znak towarowy)
